LEZEN IS LEZEN: Column, aflevering 1
[Lezen is Lezen was een digitaal concepttijdschrift van de in Istanbul wonende Nederlandse dichter Martijn Benders. De tekst hieronder is uit 2012]
Onder het motto: "de beste videokunst is zelden
in de musea te zien" beschrijft kunstenaar en tekstschrijver Alexandra
Crouwers videoclips. Dit komt voort uit een lang aanslepende en tegen obsessief
aanschurende liefde voor zowel het schrijven als muziek en het beeld dat daar aan
gerelateerd wordt.
Aflevering 1: Blashyrkh (Mighty Ravendark) van Immortal
We vliegen er meteen
in: volle gitaren spelen een riff van - ik ken de technische term niet maar het
klinkt als - een gemiddelde snelheid, ondersteund door overduidelijke en zeer
droog klinkende double bass drums terwijl één van de protagonisten op een rots
staat. Een moment later kunnen we deze van dichterbij bewonderen; vooral zijn spookachtige
gezichtsbeschildering, omlijst door lang zwart haar, trekt in eerste instantie de
aandacht.
'Double bass drums',
weet ik van mijn broertje die ervaringsdeskundige is, hoeven niet te bestaan
uit twee basdrums (dit is de door de drummer gehanteerde grote trommel, die op
zijn kant op de grond staat), maar functioneren meestal door het aanbrengen van
een brug naar twee pedalen waar er normaal gezien slechts één aanwezig is. Door
dit apparaat kan een enkele voetbeweging in plaats van de gebruikelijke 'boem'
ineens een nabootsing van het geluid van donder voortbrengen.
Nu toch een
familielid op de proppen komt in deze eerste aflevering moet ik hierbij er aan
toevoegen dat deze videoclip mij enige jaren geleden via mijn zusje,
onderzoeker aan een instituut in Bergen, Noorwegen, is toegespeeld. Doch dit
terzijde.
De gitaren klinken
dan wel vol, maar blijven een merkwaardige ijlheid behouden; er lijken relatief
weinig bastonen in te zitten. De artistiek beschilderde protagonist wordt al
snel vergezeld van een kloon. Zwarte leren kaplaarzen, een zwarte legging of
zeer strak broekje en mouwloze vestjes zijn hun deel. Het is moeilijk te zeggen
of ze het koud zouden hebben gehad; het landschap op de achtergrond is
overduidelijk Scandinavisch, maar ook daar kan het best aangenaam van
temperatuur zijn, weet ik uit ervaring. Er ligt in dit gedeelte ieder geval
geen sneeuw. Misschien was het lente. De kleuren zijn blauwig, koud. Dat lijkt
voor een deel te wijten aan de post-productie van deze video. Onze protagonist
en zijn metgezel kijken boos naar de camera, naar ons, naar de hals van hun
gitaren en naar de prachtige fjorden en meertjes.
Sferisch vliegt in
slow motion een kraaiachtige door het beeld. Vermoedelijk is dit per ongeluk
opgenomen, waarmee ik bedoel dat er geen kraai werd getraind om op een zeker
moment door een bepaald camerabereik te vliegen. Uren heeft de crew in de
struiken liggen filmen om dit shot te krijgen. Gelukkig hadden hun moeders hen
warme soep in thermosflessen meegegeven. Nadat de kraai is verdwenen, worden
bij wijze van overgang slow motion shots van de protagonist en zijn kloon
getoond en eindigen we met een close-up van het oog van een kraai, waarin een
versneld landschap weerspiegeld wordt.
Het landschap speelt
duidelijk een grote rol in deze clip, die voornamelijk bestaat uit shots van gitaar
spelende leden van de band bovenop rotsen, afgewisseld met close-ups van de
boos kijkende en geschminkte muzikanten. Hier en daar heeft de editor een
nostalgisch filmeffect en wat bliksemschichten aan het beeld toegevoegd.
Na een minuut begint
de protagonist aan zijn teksten. Voor deze bespreking zijn ze niet zo van
belang, hoewel ik me regelmatig af heb gevraagd wat in vredesnaam "Mighty
Ravendark" zou moeten betekenen. Machtig Ravenduister. Het klinkt in ieder
geval overtuigend in combinatie met de muziek. Binnen het discours van de
hedendaagse poëzie kan ik me voorstellen dat er wat wenkbrauwen zouden worden
opgeheven, want gotische pathetiek is binnen alle kunsten niet zo heel erg hip
op het moment. We blijven hardnekkig kijken en krijgen een herhaling van de
voorgaande visuele thematiek voor de kiezen.
Dit geeft mij enige
ruimte om te reflecteren over de esthetiek van de gegeven video. Allereerst is
er het landschap, dat ruig, kaal, desolaat en bijna onbewoond lijkt. Hierin
worden de hoofdpersonen geplaatst. Dit roept onmiddellijk associaties op met Caspar
David Friedrich's werk; de mens is nietig en onbetekenend. In de zeer
onnatuurlijke omgeving waarin wij ons in dit deel van Europa bevinden is die
sensatie zeldzaam, maar voor veel Scandinaviërs is die confrontatie dagelijkse
kost. Een andere in bepaalde kringen zeer bekende genremuzikant uit die
contreien (Gaahl genaamd) vertelde in een interview dat hij in zijn jeugd slechts
één medeleerling op school had, waarmee hij niet eens echt bevriend kon zijn
omdat ze te ver uit elkaar woonden om elkaar te bezoeken buiten schooltijd.
Hoewel ik alles weet van ingewikkelde sociale verhoudingen tussen
schoolkinderen lijkt me zo'n omstandigheid nog een graadje zwaarder om op
latere leeftijd van te kunnen normaliseren. Maar ook aan die jeugdige
eenzaamheid zit een zekere esthetiek: de mogelijkheid om een vrijheid van
fantasie en denken te kunnen ontwikkelen, wars van de rest van de wereld.
Daar komt nog een
persoonlijke opvatting bij: er zit een zeker aantrekkelijkheid in langharige,
zwart/wit beschilderde mannen die moeilijk kijken. Ik vermoed dat dit in mijn
geval iets genetisch iets, waar ik niets aan kan doen. Op vijfjarige leeftijd
was ik al een fan van Kiss. Insha'Allah, zullen we maar zeggen.
Inmiddels is de video
na wat pathetisch haargewapper, montage-technische bliksemschichten en
flitsende beeldwissels met een kraaiachtige aanbeland bij haar hoogtepunt.
De muziek vertraagt,
de dubbele basdrum is verdwenen en een sfeervol gitaarsolootje begeleidt het
slow motion beeld van de protagonist die met de armen over elkaar en het sluierend
haar over zijn gezicht op een rotsje staat te wachten op het volgende shot.
Iets later wandelt hij (of zijn kloon) door een dun laagje sneeuw, wat de
indruk van een - misschien vroege - lenteachtige namiddag versterkt. Hij lijkt
zich om te draaien en zijn leren jas zwaait over een klif alsof het de vleugels
van een raaf betrof, jazeker.
De vertrokken mond
van de protagonist stoot iets uit, dat wat weg heeft van het geluid wat men bij
een tandartsbezoek soms op kan vangen - a
sound of disgust, horror and anguish - en in de zin die daarop volgt kan
men eindelijk de titel van dit lied onderscheiden. Shots van de protagonist en
zijn kloon, die nog steeds met zijn armen over elkaar op actie staat te
wachten, wisselen elkaar af. Er wordt nog bozer gekeken en men zet de gitaar-riff
weer in.
Eindelijk! Daar zien
wij van links uit de verte de kloon zich met wapperende manen en elegante tred
over de rotsen in de richting van zijn kameraad haasten! Het is wat uitkijken
op die stenen, maar kind van moeder aarde als hij is brengt hij deze dartele renpartij
tot een goed einde. Gebroederlijk spelen beide hoofdrolspelers de laatste maten
van dit lied, terwijl hun haar weelderig zwabbert en de nepbliksems hen om de
oren slaan. In het laatste shot zien wij de protagonist een buiging maken
richting ons, maar ook richting zijn landschap. Een waardig einde!
Nawoord
De term
"Blashyrkh" is een uitvinding van twee van de bandleden van Immortal
zelf en refereert naar het isolement van het opgroeien in en rond het Noorse
Bergen. Nu woont mijn eerder genoemde zusje tijdelijk in Bergen en van haar
begrijp ik vooral dat het er verschrikkelijk regenachtig is en dat door de
bergen sommige delen van de stad zelden of nooit zonlicht krijgen. Demonaz en
Abbath, de respectievelijke bandleden, zien "Blashyrkh" als een oord
dat gevuld is met demonen en strijd. Het lied "Blashyrkh (Mighty Ravendark)"
en de hierbij besproken videoclip stammen uit 1995 en komen van de plaat
"Battles of the North". Immortal bestaat overigens als band, na een
reeks bijna niet bij te houden bezettingswisselingen, nog steeds.
U mag bij bovenstaande
beschrijving verzuchten dat het allemaal wel erg clichématig klinkt, maar u
moet daarbij bedenken dat deze mensen - en een aantal van hun landgenoten - dit
cliché eigenhandig de wereld in hebben geholpen. Respect daarvoor.
Boven:
Cameron Jamie, ‘Study for the film BB’,
2000
Onder:
Kaspar David Friedrich, ‘Two Men Contemplating the Moon’, ca. 1825/1830, 34,9
cm x 43,8 cm
