Kunst maken gebeurt voornamelijk in het hoofd. Gitaarriffs worden eindeloos herhaald en verbeterd in het hoofd, verhalen bedacht, aanzetten tot gedichten geconstrueerd, ideeën op hun plaats geschoven en beelden gekneed. Deze column is in feite geschreven terwijl ik door de stad liep om een cadeautje voor iemands verjaardag te kopen. Dat is wat kunstenaars doen: zij hangen rond in de Delhaize terwijl ze een installatie bouwen – in hun hoofd. Ze staren naar de Schelde terwijl ze een muziekstuk in elkaar steken. Ze drinken koffie op een terras terwijl een gedicht wordt geschreven. Ze kijken een film terwijl de basis voor een tekening wordt gelegd. Dat maakt het soms zo druk in ons hoofd, dat we stoom moeten afblazen in de vorm van wandelingen, uitjes of feestjes, waar onvermijdelijk weer iets opduikt dat ervoor zorgt dat we een nieuw beeld in ons hoofd krijgen, dat een aanzet kan zijn tot een nieuw werk. Kortom, we krijgen zelden rust.
Sommigen denken dat het pure luiheid is, dat rondhangen, omdat je niet kunt zien dat er iets gebeurt in het hoofd. Er zijn interessante boeken over de processen in de menselijke hersenen, zoals ‘How The Mind Works’ van psycholoog Steven Pinker. Hij vergelijkt deze met het verwerken van informatie zoals computers dat doen. Daarvoor heeft hij nogal deterministische modulaire vergelijkingen opgesteld, die wetenschap en kunst met elkaar versmelten vanwege de onvermoede poëtische kwaliteit, die in het volgende geval de werking van ons geheugen probeert te simuleren: IF: Goal = blah-blah-blah? Long term memory = blah-blah-blah. THEN: MARK GOAL. Yes.
Hersenen vuren constant electrische stroomstootjes af, die ‘aan’ en ‘uit’ of ‘ja’ of ‘nee’ betekenen, wat betekent dat met de miljarden neurologische verbindingen, die aangegaan kunnen worden, er ontelbaar veel unieke verbanden mogelijk zijn. Een heel groot deel van die verbanden leren we onszelf onbedoeld aan, of zijn gedeeltelijk genetisch bepaald. Wat praktiserende kunstenaars, in de breedste zin des woords, zichzelf onbewust hebben aangeleerd is op een manier met data om te gaan, zodat ervoor gezorgd wordt dat er in combinatie met hun technisch kunnen een output gegenereerd kan worden in de vorm van muziek, tekst of beelden.
Die output maakt op de één of andere manier het denkproces van die specifieke mens in de periode van het ontstaan van dat werk zichtbaar. Een gedachte, een fantasie, een denkbeeld wordt geëxternaliseerd in een non-verbale vorm. Doordat het uiteindelijke werk niet een vluchtige uitspraak is, maar een werk dat buiten de maker zelf kan bestaan, soms tot lang nadat de maker het loodje heeft gelegd, mag de gemiddelde toeschouwer er van uitgaan dat er over zo’n externalisering is nagedacht. Er kan heel lang over een werk worden nagedacht en een werk kan ook in een flits invallen – maar in beide gevallen moet het toch ergens vandaan komen. De controle, die de kunstenaar over zijn gedachten heeft bestaat voornamelijk uit het verwerpen en schiften van ideeën om de uiteindelijke output zo veel mogelijk samen te laten vallen met datgene wat de kunstenaar denkt te zeggen te hebben – op een bewust of onbewust niveau.
‘Getrainde’ kunstenaars, die in veel gevallen al een aanleg lijken te hebben voor het opnemen van informatie, gedijen uiteindelijk, net als bij andere beroepen waarbij het denkproces aan de basis ligt van hun werk zoals filosofen en quantumwetenschappers, vaak beste in een omgeving waarin zo min mogelijk praktische afleiding bestaat in de vorm van jobs en de afwas. Dat is meteen waarom subsidies zo belangrijk zijn voor al redelijk ver gespecialiseerde of jonge, talentvolle kunstenaars en waarom ‘artist in residencies’ vaak zo sterk bijdragen tot de productiviteit en concentratie. Niet omdat kunstenaars dan meteen een afwasmachine aanschaffen, maar omdat geld tijd is voor ons. Tijd om te denken.
Dan weet u voor de volgende keer, als u op een tijdstip waarop normaliter mensen werken een persoon nietnuttend ziet rondhangen in de stad, dat dit eventueel een kunstenaar, muzikant of schrijver kan zijn, die haast automatisch input aan het selecteren en verwerken is tot een eigen interpretatie van ‘uw’ wereld.
